Bienal de Pontevedra

Denunciar as guerras do presente e ofrecer futuros máis humanos a través da arte, da espiritualidade e da imaxinación: ese é o obxectivo co que a Deputación de Pontevedra concibiu a 32.ª Bienal de Arte de Pontevedra. Baixo o lema “Volver a ser humanos. Ante a dor dos demais”, a mostra contará con 60 artistas de 28 nacionalidades cuxas obras estarán en Pontevedra do 21 de xuño ao 30 de setembro. A programación completarase cun ciclo de cinema, conferencias, obradoiros e un programa de artes vivas que levará a bienal a outras catro localidades da provincia.

Trece espazos do centro da cidade de Pontevedra acollerán as pezas da bienal. Os espazos centrais da mostra serán os edificios Castelao e Sarmiento do Museo de Pontevedra e o Pazo da Cultura, xunto a lugares emblemáticos da cidade coma a igrexa do convento de Santa Clara, o xardín do Edificio García Flórez do Museo de Pontevedra, as Ruínas de San Domingos, a illa das Esculturas, a ponte de Santiago, a Facultade de Belas Artes, o Café Moderno e as fachadas do Pazo provincial e da Casa da Luz, ademais das sedes da Fundación RAC e da Fundación Manuel Moldes.

O comisario da bienal, Antón Castro, parte de dous pensadores fundamentais para entender o mundo actual: Rob Riemen e Susan Sontag. Nas súas palabras: “Volver a ser humanos é recuperar a ilustración, a humanidade, o amor. Intentamos que a exposición teña conciencia democratizadora, queremos que sexa un acto de empatía coa cidadanía”.

O sábado 21 de xuño terá lugar a inauguración oficial e as sedes da bienal abrirán as súas portas simultaneamente. Un día antes, o francés Patrice Warrener presentará Peregrinacolor, unha “iluminación policromada contemplativa” da fachada da igrexa da Peregrina, acompañada da música da disc-jóckey galega Akazie.

Ante a dor dos demais

O discurso que fía a exposición nas súas trece sedes pretende contrapoñer a escuridade da guerra coa luz da esperanza, empregando a arte para reflexionar sobre os conflitos bélicos do pasado e do presente e para ofrecer propostas que imaxinen futuros esperanzadores. A bienal une figuras de renome internacional, artistas emerxentes (un gran número vén de países en guerra) e algúns dos referentes da arte contemporánea galega e española, que abordan temas coma a espiritualidade, o amor, a tolerancia, a verdade e a utopía, a través de linguaxes diversas coma a pintura, a instalación, o vídeo, a fotografía, a escultura e o espectáculo.

Soan, entre as e os artistas, algúns dos nomes máis destacados do panorama artístico internacional, coma o islandés Olafur Eliasson, a artista sonora Susan Philipsz ou Hans Haacke, que colgará do Pazo provincial a súa mensaxe de inclusión ás persoas migrantes “Somos (todos) o pobo”. Noutra fachada, a da Casa da Luz, a palestina Emily Jacir levará a súa reflexión sobre o sufrimento das vítimas da ocupación.

A Palestina dedícaselle un conxunto de obras situadas no Edificio Castelao, presentadas por Raida Adon, Miki Kratsman, Miki Leal, Isabel Rocamora e Rosalind Nashashibi. Outros conflitos actuais estarán tamén presentes na bienal, coma a situación do pobo kurdo desde a ollada persoal de Zehra Doğan, o xihadismo no Sahel a través das fotografías do malinés Aboubacar Traoré ou o conflito en Ucraína, tratado polo cubano Dagoberto Rodríguez, o galego Gabriel Tizón ou os ucraínos Yarema Malashchuk e Roman Khimei, nunha peza de vídeo coproducida coa 36.ª Bienal de Artes Gráficas de Liubliana.

Os conflitos bélicos do presente afúndense nas raíces da I e a II Guerra Mundial, na primeira metade do século xx. A este período achégase a obra creada por Antoni Muntadas para a bienal e, no seu ronsel, conflitos posteriores son tratados en Proyecto Gulag (Proxecto gulag), de Norberto Olmedo, nos Soldados soviéticos de Simeón Saiz Ruiz ou nas imaxes da guerra de Bosnia de Gervasio Sánchez.

A fotografía de guerra está presente tanto desde unha óptica contemporánea coma a través das imaxes que fixeron da guerra civil española a “primeira guerra testemuñada en sentido moderno”, como a definía Susan Sontag. Expoñeranse instantáneas de Robert Capa, Gerda Taro, Agustí Centelles, Kati Horna e outros fotoxornalistas da época. O Guernica de Picasso, obra icónica por excelencia cando pensamos en arte e guerra, é o punto de partida das creacións de Pilar Albarracín e Fritzia Irizar, que o conectan cos conflitos en Siria, Ucraína e Gaza. E máis atrás no tempo, Goya con Os desastres da guerra abre a exposición da 32.ª bienal co seu retrato do sufrimento humano e a resistencia á violencia.

Volver a ser humanos

A carón desta cartografía da destrución social e emocional provocada polas guerras ao longo da historia e na actualidade, outra parte das propostas artísticas presentes na Bienal de Pontevedra atrévese a imaxinar futuros posibles para a humanidade, baixo unha premisa: superar os conflitos pasa por recuperar a empatía. Ese é o propósito de Machine for Restoring Empathy (Máquina para restaurar a empatía), de Eva Koťátková, que a propia artista activará durante a fin de semana inaugural.

Tamén estará presente esa fin de semana o portugués Carlos Bunga, que manterá unha conversa co público o sábado 21. Bunga inspirouse na resistencia cotiá e na utopía presentes no histórico proxecto de la Ciudad de los Muchachos de Bemposta (Ourense) para crear as súas obras para a bienal. Na conexión co mundo botánico inspíranse os traballos das galegas Almudena Fernández Fariña, Marta Pazos e Beatriz Ruibal, así como as explosións transformadas en flores heroicas de Marina Núñez.

O humanismo que aposta por modificar a nosa relación co universo e cos seres que nos rodean latexa no filme Bahari, de Lois Patiño, ou na instalación de Diana Larrea na ponte de Santiago. E está moi presente nas culturas indíxenas de América, que permaneceron á marxe da contemporaneidade e cultivaron unha relación coa natureza que hoxe volve ser obxecto de interese. Estará representado na bienal coas obras de Denilson Baniwa, Regina José Galindo e Violeta Quispe Yupari. Cunha visión diametralmente oposta, o transhumanismo preséntase como un intento de transcender as nosas limitacións biolóxicas a través da tecnoloxía. Neste espectro sitúanse as pezas de Anna Hulacova e Taisia Korotkova.

O natural e o humano tamén se unen na obra que a paquistaní Wardha Shabbir instalará na illa das Esculturas. Xunto a ela, outras dúas intervencións de Soledad Penalta e Idoia Cuesta enriquecerán nesta edición este espazo referencial da escultura contemporánea.

A lista de artistas presentes na bienal complétase con outros nomes de igual relevancia: Antonio Ballester Moreno, Arvin Golrokh, Carmen Hermo, Christian Villamide, Farida El Gazzar, Federico Solmi, Francesc Torres, Manal Aldowayan, Manuel Casimiro, Manuel Vilariño, Natee Utarit, Paloma Navares, Priscilla Dobler Dzul, Sandra Cinto, Sophia Al-Maria, Tobias Rehberger, Wang Guangyi, Yasmeen Abdullah e os novos valores Carlos Fer e Andrea Dávila Rubio.

Cinema, artes vivas e máis

A exposición complétase cun amplo programa paralelo con cinema, artes vivas e conversas con artistas. O programa de artes vivas, comisariado por Iñaki Martínez Antelo, propoñerá cada venres desde o 27 de xuño un percorrido por espazos singulares da cidade e tamén de Vigo, Ponteareas, Sanxenxo e O Grove, con espectáculos, danza, música e accións colectivas que nos convidan a pensar que significa hoxe “volver a ser humanos”.

As conversas con artistas desenvolveranse ao longo dos máis de tres meses de exposición. Permitiranlle ao público achegarse aos contextos, linguaxes e motivacións que lles deron forma ás obras desta 32.ª edición da Bienal de Arte de Pontevedra que está a piques de comezar.